Verbetering bodemkwaliteit:
Van groeimedium naar graaimedium

Groeiplaatseisen boom

Veel groenbeheerders krijgen binnen hun beheergebied te maken met bomen die niet het gewenste eindbeeld bereiken. Of met bomen die niet aan de beoogde functie voldoen. Misschien nog wel schrijnender: de beoogde eindleeftijd wordt sowieso niet gehaald. Begrijpelijk, zou je misschien denken, als je alle vakartikelen en vakliteratuur leest waarin staat welke eisen een boom aan zijn groeiplaats stelt om tot ontwikkeling te kunnen komen in een  vaak stedelijke en stenige omgeving.

Onderzoek en advies

Gericht onderzoek naar de meest beperkende factor geeft onder andere informatie over bodemkwaliteit, beschikbare ondergrondse ruimte, indringingsweerstand en hoeveelheid organisch materiaal.

Gezien de grote waarden die groen en bomen vertegenwoordigen (ecologie, luchtkwaliteit en economie zijn zo maar wat voorbeelden uit beleidsplannen) onderkennen boomeigenaren het belang van een goede groeiplaats voor de boom.

Gelukkig worden zij op hun wenken bediend. Groenadviesbureaus, als Alles over Groenbeheer, voeren in een vroegtijdig stadium gericht onderzoek uit bijvoorbeeld middels Bomen Effect Analyses of het vaststellen van groeiplaatskwaliteit. Zij leveren maatwerk als het gaat om advies. In de stedelijke, stenige omstandigheden moet een verbond aangegaan kunnen worden tussen enerzijds kwalitatief hoogwaardige groeiplaatsen voor bomen en anderzijds het overig gebruik van de ruimte.

Substraat                                        

Of nu gekozen wordt voor een open grondsituatie of voor een bijzondere groeiplaatsconstructie met kunststof, staal of beton: er is altijd behoefte aan een substraat, waarin de bomen het beoogde eindbeeld kunnen bereiken. Aan dit substraat worden vanzelfsprekend eisen gesteld. Dit kan duiden op de samenstelling van het medium, de leverings- en verwerkingseisen, milieu hygiënische eisen, het analyserapport en het afleveringsdocument.  Aan deze incomplete opsomming kan de minimaal noodzakelijke hoeveelheid substraat nog toegevoegd worden als belangrijke voorwaarde. Een eindbeeld kan  alleen bereikt worden als sprake is van de juiste hoeveelheid van het gewenste groeimedium. Gespecialiseerde leveranciers zijn zeker in staat om het juiste, kwalitatief hoogwaardige substraat voor iedere toepassing te leveren, inclusief alle hiervoor genoemde voorwaarden en in de juiste hoeveelheden.

En toch gaat het mis…

Groenbeheerders weten wat ze willen en bureaus leveren advies op maat. Bovendien is ieder groeimedium voor een boom om gezond volwassen of zelfs bejaard te worden in ruime hoeveelheden te verkrijgen. Hoeveelheden die op de kubieke meter nauwkeurig zijn berekend om een boom van een goede groeiplaats  te voorzien. Hoeveelheden die om die reden in het bestek opgenomen en bindend zijn. Maar hoeveelheden die ondanks de verplichting in de overeenkomst niet verwerkt worden. Maar die door de opdrachtnemer wél schaamteloos in rekening gebracht worden conform het aantal kubieke meters zoals vermeld in het bestek! En wat door opdrachtgevers óók nog eens geaccepteerd wordt!

Graaicultuur

Hier lijkt sprake te zijn van inhaligheid. Dit is ongewenst en onethisch. ‘Graaien’, zoals dat tegenwoordig heet. Maar waar bij graaien nog vaak sprake is van (discutabele) regelingen of afspraken is het niet nakomen van besteksvoorwaarden die wél in rekening gebracht worden gewoon illegaal. Het is de boel besodemieteren. Onderzoek van voorgeschreven en uiteindelijk geleverde hoeveelheid van substraten, afkomstig van gerenommeerde bedrijven, levert onthutsende resultaten op.

Totstandkoming cijfers

Aanleiding tot een nader onderzoek zijn de praktijkopdrachten door European Tree Technicians in opleiding bij Helicon. In alle onderzoeken stuiten zij op verschillen tussen voorgeschreven en aangetroffen hoeveelheid, kwaliteit of soort groeimedium. Dit vormde de trigger voor Alles over Groenbeheer om dit eens nader te gaan beschouwen. Hiervoor is een groot aantal bestekken gedownload vanaf TenderNed en Aanbestedingskalender.nl, waarna bij leveranciers is nagegaan wat en hoeveel daadwerkelijk geleverd is.

Sjoemelen met substraten

Analyses  van de te leveren hoeveelheden substraten volgens bestek en de daadwerkelijk geleverde hoeveelheid medium maken duidelijk dat vooral met bomenzand niet zo nauw gekeken wordt. Er wordt maar liefst 57% minder bomenzand afgenomen dan in de bestekken is voorgeschreven. Voor bomengranulaat geldt een percentage van 28. Beduidend minder in hoeveelheid, maar in geldelijke waarde bijna vijf keer zo hoog.

Niet groen gerelateerde aannemers

De analyses zijn eveneens uitgevoerd op andere parameters, zoals op de afname van substraten door ‘niet groen gerelateerde‘ aannemers. Zij begrijpen klaarblijkelijk niet de meerwaarde van het verwerken van bomenzand, want slechts 14% van de voorgeschreven hoeveelheid wordt daadwerkelijk afgenomen.

Groenaannemers

Bij de groenaannemers zijn de verschillen kleiner. Bomengranulaat is bij deze groep geen favoriet medium. Daarvan wordt 24% minder verwerkt dan voorgeschreven is. Daar staat tegenover dat méér bomenzand geleverd wordt dan in het bestek is geboden.

Maakt Groenkeur verschil?

De groenaannemers zijn nog uit te splitsen tussen het wel of niet beschikken over het Groenkeur-certificaat. Van de groenaannemers zonder Groenkeurcertificaat is alleen afname bekend van bomenzand en bomengranulaat. Uit de tabellen komt naar voren dat beide groepen te weinig bomengranulaat verwerken en méér bomenzand dan voorgeschreven. Bij de aannemers met Groenkeur valt het op dat zij aanmerkelijk dichter bij de in het bestek vermelde hoeveelheden blijven.

Gemeente

Dan kan het nog voorkomen  dat een gemeente als afnemer rechtstreeks zaken doet met de leverancier, zonder inmenging van een aannemer, de zogenaamde directielevering. Gemeentes houden zich redelijk aan de vooraf berekende hoeveelheden. Bomengrond is het medium waarbij de leverantie het meest afwijkt: er wordt 20% minder afgenomen dan in de bestekken wordt voorgeschreven.

De eerlijkste aannemers per Nederlandse provincie

Tot slot kan nog een overzicht gemaakt worden van afname per Nederlandse provincie. Aannemers uit Utrecht en Noord-Brabant blijken de meest betrouwbare te zijn, zoals in onderstaande tabel is af te lezen.

Kostenafwijking

Uit de tabellen is te herleiden dat de besteksverplichtingen nauwelijks serieus genomen worden. Dit is vooral goed af te lezen uit de tabel waarin de leverantie per substraat is uitgesplitst. Daarin komt naar voren dat geen enkel substraat overeenkomt met de bestekshoeveelheden. Steeds is sprake van een negatieve afwijking van de hoeveelheden.
Nog schokkender wordt het als de kosten betrokken worden in het geheel. Vooral de leverantie van bomengranulaat spant de kroon. De kostenafwijking bedraagt maar liefst 72%. Dit percentage is zo hoog vanwege de hoge kostprijs van bomengranulaat ten opzichte van de overige substraten.

Beterschap in voorbereiding

Zoals altijd geldt ook voor civiele projecten gecombineerd met groen dat een goede voorbereiding het halve werk is. Sowieso in de ontwerpfase dient de vraag gesteld te worden of een boom echt nodig is op de schier onmogelijke locatie of passen we de boom ergens anders in? En als de boom echt nodig is, welk substraat wordt dan toegepast en hoeveel heeft de boom daarvan nodig om de beoogde doelen te kunnen behalen? Inbrengen van groene kennis is reeds in de planvorming onontbeerlijk teneinde het volledige project tot een succes te brengen.

Directievoering

Tijdens de voorbereidende fase is het zaak dat de juiste resultaatsverplichtingen opgenomen worden. Vervolgens is het in de uitvoerende fase noodzakelijk dat een gedegen directievoering plaats vindt teneinde de resultaatsverplichtingen in het bestek te kunnen controleren. De mogelijkheden voor deze controles, bijvoorbeeld door het opnemen van stopmomenten, dienen nauwkeurig in het bestek opgenomen te worden want  als de groeiplaats eenmaal is afgedekt, dan is effectieve controle meestal niet meer uitvoerbaar. Communicatie in de vorm van start-, stop- en/of ‘bijwoon’ momenten, controle van leveranties en steekproefsgewijze controle bij de verwerking van substraten zijn van belang om ‘scheve praktijken’ te voorkomen en om de vele welwillende aannemers die we gelukkig nog rijk zijn te kunnen complimenteren.

Toekomstwens

Als iedereen netjes doet wat van hem/haar verlangd wordt, dan komen we in de toekomst tot een kwalitatief hoogwaardig bomenbestand; ook midden in de stad op ‘onmogelijke’ locaties. Bomen op een goede groeiplaats resulteren in  lagere beheerkosten, een langere omlooptijd en een verhoging van alle waarden en functies die bomen sowieso al hebben. En dat zijn er nogal wat!